(Zohchunhawk Tlak Pope Francis)
Amah Konglam Tawi
Jorge Mario Bergoglio (Pope Francis) cu December 17, 1936 ah
Buenos Aires i khuate pakhat Flores ah a rak chuak. Unau chuakkhat panga lakah
upa bik a si a chuahpi nau hna chungin Maria Elena lawng hi a nung. A pa a simi
Mario Jose Bergoglio cu Italy ram, Asti Peng, Portacomaro in a rak peem mi a si
i tlanglawng lam riantuannak ah cazi a rak tuan mi a si. Mario Jose Bergoglio
cu Benito Mussolini fasit uknak in luat duh ah le a fale caah zalonnak le
dinnak/rualremnak duh ruahah Italy cu a rak chuaktaak. A nu a simi Regina Mario
Sivori cu Italian kokek chungkhar sinin Buenos Aires ah a rak chuak.
Jorge Mario cu a ngakchiat lio tein pumpalulh celh a huam ngaimi
a si i Milonga timi Argentina le Uruguay ram nunphung ringawn le Tango laam a
uar ngaimi a rak si. Ramos Mejia, Salesian sianginn ah siangniamruun
(elementary) a rak kai i sianglairuun (secondary) cu seh lei kutzung thiamnak
sianginn, Escuela Nacional de Educacion Tecnica ah a rak kai.
Chemistry in thiam hleinak he sianginn a lim hnuah Jorge Mario
cu eidin hneksaknak hmun (food laboratory) ah siivai lei thiammi (chemical
technician) dirhmun in kum tlawmpal rian a rak tuan. Pawcawmnak dingah rian
zong a rak ngei i chungkhar dirh kho ding khi a rak si cang ko nain “Minung nih
khua an khan; Sihmanhselaw Pathian nih lai a rel” tiah phungthluk a um bantuk
in Pathian nih a caah timhpiakmi adang a rak ngeihpiak.
Pathian Kawhauhnak
Mithiang Matthew Puai Ni, 21 September 1953 ah Sualthlahnak a
rak tuah/ngeih hnu in Jorge Mario Bergoglio cu tlangbawi/siangbawi tuan dingah
kawhauhnak a rak thei i Buenos Aires, Villa Devoto Seminary ah a rak lut. Cu
lio ahcun a tang (uncle) nupi thit puai ah a rak tonmi nungak nute pakhat nih a
lung a rak laak/a rak suai tuk lio a si i Pathian rian tuan dingah a lung aa
tuaitam ngai i a rak i laklawh ngai. Asinain, caan sinah a thihpi dengmi a
nungak a duhnak cu an lo dih than. Cuap phin zawtnak zong a rak tuar i a orhlei
cuap fonghlei cu an hleh/laakpiak.
1958 kum ah Society of Jesus ah a rak lut i kum hnih hnuah
pumpek riantuan awkah a voikhatnak biakamnak a rak tuah. Buenos Aires, San
Miguel Seminary (Mithiang Michael Seminary) ah Philosophy le Theology a rak
cawn pahin College pahnih ah caholh (literature) le psychology a rak chim hna.
Jorge Mario cu 13 December 1969 ah Archbishop Ramon Jose Castellano nih
tlangbawi sinak (ordination) a rak pek.
Jorge Mario cu kum thum chung theology professor a tuan i, cu
hnuah Master of Novices zong a rak tuan. Cun, Spain zong ah a cacawnnak lim
dingin a rak tlawng. (1973-79 kum) tiang Jesuits Provincial Superior a rak si i
(1980-86 kum) tiang Alma Mater ah rector (sianginn lutlai) a rak si. Cu hnuah
Freiburg ah Theology in doctorate laak dingin Germany ah a rak kal.
Bishop A Tuannak
1992 kum ah Father Jorge Mario Bergoglio cu Auxiliary Bishop ah
rian khinh a rak si i kum ruk hnuah Buenos Aires, Metropolitan Archbishop
dirhmun in Cardinal Antonio Quarracino cu a rian a rak chaan. Fr. Bergoglio cu
thadit zaangbaat hngal loin khua kikap ah Bupi a karhchonak hnga le parish thar
sernak caah rian a rak tuan.
1998 kum ah Archbishop Bergoglio cu Argentina ah anmah tein
biaknak lei rengsang upa (bishop) a ngei lomi “Ordinary for the Eastern
Catholics” caah rian khinh a rak si than. Argentina rammi pawl an biaknak
ningcang le thlarau lei pehtlaihnak kha tha tein a rak theihfianpiak hna i
Latin Catholic pawl a rak zohkhenh hna ning tein a rak zohkhenh hna.
2005 in 2011 kum tiang Argentine Episcopal Conference i
president (lutlai) a rak tuan lioah Dirty War (1968-1980) chungah Uktu Ralkap
phu nih Communists (komionit) pawl tiah lunghrinhmi minung thong tampi hrem le
thahnawn an rak si lioah minung hna runvennak ah Bupi a rak i tel lonak
(chuahlangh lo) ruangah nawlnak ca a rak chuah.
Archbishop Bergoglio cu kum 75 a tlin cang tikah Canon Law
ningin 17 December 2011 ah Buenos Aires, Archbishop sinak in dinhnak ca cu Pope
Benedict XVI sinah a rak ap. Siarem tein dinh awkah timhlamhnak a rak ngei ko
nain a cang ding taktak thil hi a um rih ti a rak hngal lo (dinhter loin
pehzulhter a rak si than).
Cardinal A Tuannak
2001 kum ah Archbishop Bergoglio cu Pope John Paul II nih
Cardinal ah a rak khinh. Cu lio ahcun Cardinal Bergoglio cu a pa a rak chuahnak
Portacomaro ah a va tlawng.
Cardinal Bergoglio cu Roman Curia (Rome khua Palai Zungpi) ah
rian tampi tlaihter a rak si i toidornak, Bawipa Thisa duhnak le zapi
rualremnak caah pumpeknak a ngeimi a si caah a min a rak thang ngai.
Tlungtlam nun a ngeihnak nih a nunning a dawhter khun. Bishop
Umnak Inn dawh ah um duh loin inndal hmete (small apartment) ah a rak um i
umkalnak ah France chuak limo (VIP pawl ciitmi mawtaw) hmang loin zapi
chawhlehnak (Bus, tlanglawng.., tbk) a rak hmang, cun amah tein a ei ding rawl
zong a rak i chumh.
Pope John Paul II a thih kum, 2005 Conclave (Cardinal Pawl
Meeting) ah Cardinal Bergoglio cu Pope chaangtu dingah thim chungmi (candidate)
a pakhatnak a rak si. Cheukhat Italy ram chuah magazine pawl tialning ahcun
Cardinal Bergoglio hi Cardinal Ratzinger he biatak tein thimnak ah a rak i zuam
mi an si, asinain Cardinal Bergoglio nih (Pope tuan dingah) keimah cu mee
(thimfung) rak ka pe hlah u law a tha lai tiah Cardinal pawl sinah nawlnak
(azukhan) a rak tuah ti a si. A voilinak thlithup thimfung thlaknak ah Cardinal
Ratzinger cu avoi 265nak Pope ah thim a rak si i Benedict XVI min a rak i laak.
Pope ah Thim A Sinak
Pope Benedict XVI aa dinh tikah 28 February 2013 ah Cardinal
Bergoglio cu Conclave (Cardinal pawl Meeting) tuah awkah Rome leiah a rak kal. March
13, 2013 ah avoinganak thlithup thimfung thlaknak a nihnihnak ni ah Pope ah
thim a rak si i Francis min aa laak. Vawlei cung pumpi thawnglatu pawl
ruahnak/damhnak ah amah hi Pope tuan ding mincazin chungah aa tel bal lo.
Zeiruangah dah media (thawngthanhnak lei riantuannak) nih Pope thar kongah
hmuhchungnak kan ngeih kho lonak a si tiah biahalnak a um tikah Cardinal
Gaudencio Rosales nih, “Thiang Thlarau cu media a rel lo (Thiang Thlrau cu
thawngthanhnak ah aa phuang lo)” tiah a leh hna.
Zaanlei sml 8: 00 hrawngah Cardinal Jean-Loius Tauran cu St.
Peter’s Basilica innleng donhhlei ah Pope thar cu thanh dingin a vung tum. Cun,
Pope Francis cu phungphai ningin Pope nih i hruk tawnmi thilthuam sen kha hruk
loin thilthuam raang hruk bu tein a rak lang. Amah hlanah Pope a rak tuan
cangmi pawl nih an rak i awihmi “sui vailamtah” si loin Buenos Aires i a rak um
lioah a hmanmi “thir vailamtah” kha aa awih.
“Good evening” tiah mizapi biakchawnhnak a tuah hnuah Pope
Francis nih cun “Nan theih bantuk in Conclave (Cardinal Pawl Meeting) i a rian
cu Rome Bishop thim hi a si ko. Ka unau Cardinal pawl nih lam hlatpi i a um mi
an va thim cang ko rua hih, nain keimah hi ka si”, tiah a chim. Pope thar sinak
in thluachuah a pek hna hlanah Bupi caah siseh, ahlan i Pope a tuanmi caah
siseh, amah pumpak caah siseh thlacam dingin mizapi a hal ta hna.
Francis Min
Cardinal Jorge Maria Bergoglio cu a voi 266nak Pope a hung si i
Francis min aa laak mi ah a pakhatnak a si. Min thlennak tuanphung hi Simon kha “Peter
(lungtumpi)” tiah Jesuh nih a rak thlenmi a pakhatnak Pope in a rak i
thawk. Thimmi min nih Pope pakhat i thlarau lei nunning le a tumtahnak a
langhter.
16 March 2013, a voikhatnak zapi sin biachimnak ah Pope ah thim
ka si lioah Brazil rammi Cardinal Claudio Hummes nih a ka kuh i ka hnakaa ah
“Mi sifaak pawl philh hna hlah mu” tiah a ka ti i, cu zawngte in cun Francis
min i laak dingah ka lung a tho colh tiah Sistine Chapel chungah Pope Francis
nih cun a chim. Pope Francis nih St. Francis of Assisi hi kha chan lio i Khrihfabu
chung nawlngeitu pawl le ram uknak nawlngeitu pawl ruamkainak, puarthaunak,
duhdimnak (chawva lei nuamnak) hna doh in Khrihfa sifahnak a hunchoternak, a
toidornak le a tluantlamnak ruangah a uar ngaingai.
A min he aa tlak ning bakin Pope Francis cu aa dawh ngai mi le a
tling ngai mi “Apostolic Palace (Pope Umnak Inn)” ah um loin adang siangbawi
hna le bishop hna he“Domus Sanctae Marthae (Vatican Khualtlung
Riahnak-Inn)” ah a um ve. Cu bantuk thiamthiam in, amah hlan Pope nih an i danh
tawnmi “Prada kedan sen dawhte” danh loin Argentina a hawile nih an rak
cawkpiakmi “saphaw kedan nakte” tu aa danh peng.
Pope Francis i A Voikhatnak Ni le Caan
Pope Francis i a voikhatnak ni le caan hna cu vawlei pumpi caah
le Catholic Bupi caah thluachuah malsawm za in a liam. Pope i thim a si ni ah
Sistine Chapel chung ahcun Papal Throne (Pope Thutdan) cungah thu loin a dir bu
bakin lawmhpitu Cardinal pawl cu a don hna. A zaanlei zaanriah dumnak hmun ah
amah caah timhpiakmi Papa Mobile (Pope Mawtaw) cu ciit duh loin adang Cardinal
pawl he Bus in a kal.
A thaizing ah Basilica of St. Mary Major ah a kal i Pope a sinak
cu Ngaknu Thiang Mary sinah pekchanhnak a tuah. Cun, Thawngtha tialtu St. Luke
nih a rak suaimi Maria Salus Populi Romani (Rome mi pawl kilventu Nu Mary)
hmanthlak hmai ah thla a cam i pangpar kual zong a tonh. Vatican lei a kir pah
ah a rak i tumhnak hotel ah a lut pah i amah tein a riaknak man a liam i a bag
zong aa laak pah. Nikhat nihnih chungah Pope Francis nih Catholic pawl lawng si
loin biaknak dang hna le khrihfa unau minung nuai tampi thinlung cu a tawngh
dih colh. Khuaruahhar ngai in Pathian zum lotu hna (athiests) hmanh nih Pope
Francis cu an thangthat, zeicahtiah, “Bawipa Jesuh nih kan zapi tein a kan
tlanh, Catholics lawng a kan tlanh lo, Pathian zum lotu hna zong a tlanh ve ko
hna….. (Pathian cungah) zumhnak an ngei lo nain Pathian zum lotu hna zong thil
tha tuahnak ah kan hmuh khawh ve ko hna” tiah Pope nih a rak chim ruangah a si.
Nu Mary Upatnak
Pope Francis cu hringtu a nu cungah duhdawtnak/upatnak a ngeih
bantuk Ngaknu Thiang Mary cungah duhdawtnak/upatnak a ngei. A nu min hi Jesuh i
a Nu bantuk in Mary a si ve, cun a hmasa bik tlangbawi cannak sianginn a rak
kainak hi Sualhram ngei loin a semmi Nu Mary sinah pekchanhmi Buenos Aires, Archdiocesan
Seminary ah a rak si.
Pope ah thim a si ni zaanlei ah St. Peter’s Basilica innleng
donhhlei in Maw Mary, le Bawipa Thlacamnak, le Surparnak… a
cam. Pope a can ka tein Pope Francis cu Khirh A Nu hi Khrihfa nunnak ah kan i
zohchunhawk a si ti hi a chim peng.
Cu lawng si loin Pope Francis nihhin Bupi nunnak ah a biapi
taktak mi, nu hna hmaizah tlak an sinak hi Nu Mary in a langhter. Rosary Thla
thawk, May 1, 2013 ah Pope Francis nih Nu Mary sin upat peknak/duhdawtnak hi
Khrihfa nunnak ah a biapi ngaimi pakhat a si tiah a chim.
Mithiang Joseph Upatnak
A ngakchiat liote in Pope Francis cu Ngaknu Thiang Mary i a Va,
Mithiang Joseph cungah biatak tein upatnak a rak ngei. Mithiang Joseph sinah
pekchanhmi Mithiang Michael Seminary, Bueros Aires a rak luh lio in Mithiang
Joseph upatnak a rak ngeihnak cu a rak thawng chinchin. Jesuh semcawmtu
Mithiang Joseph a uarnak khun cu Mithiang Joseph i a zumhthawnnak, baat hngal
loin rian a tuannak le toidornak he dai tein a umthiamnak hna hi an si. Baibal
chung dihlak kan zoh tikah Mithiang Joseph nih a hmurkaa in a chimmi bia pakhat
hmanh kan hmu kho lo, tamdeuh kan hmuh khawh mi cu Ngaknu Thiang Mary biachim
mi lawng a si.
Pope rian thawknak ding caah Mithiang Joseph Puai Ni, March 19
cu Pope Francis nih aa thim. Thawngtha a chimnak ah, “Bupi zohkhenhtu le Ngaknu
Thiang Mary i a va, Mithiang Joseph puai ni ah Pope dirhmun in rian thawknak
caah Bawipa Thisa Raithawinak ka tuah khawh caah Bawipa ka lawmh.
Mithiang Joseph hi ralring, toitor tein le dai tein kilvengtu rian a rak tuan
ko nain zumhawk tlak tein le bau lo tein a rak tuan”, tiah a chim.
May 1, 2013 ah Bawipa Zanriah Hmannak (Mass) chungah Bawipa
Thisa Thlacamnak (Eucharist Prayer) cam tikah “a vapa, thluachuakmi Joseph he”
tiin Mary le Lamkaltu hna karlak ah Mithiang Joseph i a min telh dingin Pope
Francis nih a khiah (nawl a chuah).
Minung Hna I Pope
Pope Francis cu mi hna sinah a chuaklang i mi hna zong a sinah
an chuaklang ve. Amah hi tlangtlawng lam riantuan le innchungkhur zohkhenhtu a
simi nulepa hna sin in hrin mi te a si i kutzung thiamnak sianginn pakhat ah
fimnak a rak cawngmi a si. Bishop le cardinal a rak si lio tein zapi
chawhlehnak (bus, tlanglawng,..tbk) in a rak umkal, inndal fate ah a rak um i
amah tein rawl a rak i chumh.
Buenos Aires Archbishop a rak tuan lio tein Bergoglio (Pope
Francis) cu A Thiang Nilini (Holy Thursday) poah ah thonginn, siizung le mi
siffak hna sinah “Ke Tawlnak” a rak tuah peng. Pope a hun si hnu zongah (Ke
Tawlnak) pehzulh in a tuah i Rome ah hmunkhat ah a ummi mino pahleihnih ke a
rak tawlpiak hna, a tawlmi hna chungah nu pahnih zong an i tel i, nu pakhat hi
Muslim a si. Pope ah thim a sinak (Pope a sinak) nih a semrel nun le a toidor
nun hi a thleng hlei lo:- thir vailamtah te aa awih, saphaw kedan thingte aa hruk
i a hawile bishop le siangbawi hna he hmunkhat ah um khawhnak caah Apostolic
Palace (Pope Umnak Inn) ah um loin Vatican khualtlung riahnak inn tu ah a um
ve. Pope Francis cu ruahlo piin mawtaw chung khin chuah riangmang i mizaw pawl
kuh ding le ngakchia pawl hnamh/puk dingah a tum tawn lengmang caah a pum
ralvengtu (body guards) pawl cu retheihnak/hnahnawhnak a pek ngai hna.
Tluangtlam ngai in a nunnak kong he pehtlaih in bia an hal tikah, “Ka mi hna hi
an si a faak, cun kemah zong mi sifaak ka si ve”, tiah a leh hna.
(Note: 2014 Calendar chungin laakmi a si i, a ning tein leh mi a
si)
A lettu : Salai Robert Ngun Sang
__._,_.___